Dźwig osobowy – Resurs

Znaczna część budynków wielokondygnacyjnych w Polsce jest wyposażona w dźwigi osobowe, ułatwiające dostanie się na wyższe piętra budynku. Windy znajdziemy także w szpitalach, hotelach, galeriach handlowych oraz na dworcach i we wieżowcach. Dźwigi osobowe zaliczane są do urządzeń transportu bliskiego i podlegają pod nadzór UDT. Z tego powodu wymagają przeprowadzania systematycznych badań, podlegają także pod resurs.

Winda, czyli dźwig osobowy, to kabina poruszająca się w szybie pionowym, napędzana za pomocą liny i wciągarek. Pierwszy dokładny opis tego urządzenia sporządził Archimedes, który w Syrakuzach opracował taką maszynę napędzaną siłą mięśni. W starożytności podobne urządzenia stosowano do uzyskania efektów teatralnych.

Rozwój zastosowania dźwigów osobowych odnotowano na przełomie XV i XVI wieku. Do ich napędu używano wiatraków, a w kopalniach stosowane były windy z napędem wodnym.

W 1672 roku matematyk Erhard Weigel zamontował w swoim domu dźwig umieszczony we wnęce na szynach jezdnych, z jadącym krzesłem, uruchamiany za pomocą liny pociągowej i wielokrążka. Urządzenie to zostało później przeniesione do Japońskiego Pałacu w Dreźnie.

W 1736 roku we Francji zbudowano pierwszą windę osobową z przeciwwagą. W roku 1876 w Anglii powstał pierwszy dźwig okrężny (tzw. paternoster) dla głównego urzędu pocztowego w Londynie. Natomiast w 1880 roku Werner von Siemens użył do windy silnika elektrycznego.

Pod koniec XIX wieku windy były już popularne w biurowcach i blokach mieszkalnych. Działanie ich opierają się dziś na mechanizmach elektrycznych i hydraulicznych.

Resurs dźwigu osobowego – regulacje prawne

Przepisy prawne nakazujące eksploatującym i właścicielom dźwigów monitorowanie stopnia ich zużycia oraz dostosowanie ich do obecnych standardów zostały wprowadzone w 2018 roku. Było to Rozporządzenie Ministra Przedsiębiorczości i Technologii w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji, napraw i modernizacji urządzeń transportu bliskiego (Dz. U. 2018 poz. 2176). Przepisy te zostały wydane na podstawie ustawy z 21 grudnia 2000 roku o dozorze technicznym (Dz. U. 2000 nr 122 poz. 1321), która nakłada na eksploatującego obowiązek oceny stanu technicznego dźwigów pod kątem oznaczenia ich maksymalnego okresu żywotności, co jest określane jako resurs.

Rozporządzenia z 2018 roku dotyczące resursu określa:

• Parametry graniczne stosowane do oceny i identyfikacji stanu technicznego, określone na podstawie liczby cykli pracy i stanu obciążenia UTB w założonym okresie eksploatacji z uwzględnieniem rzeczywistych warunków użytkowania.
• Oznacza to, że każdy dźwig musi mieć określony lub projektowany bezpieczny, graniczny okres użytkowania.

Problem braku określenia resursu dotyczy urządzeń UTB, w tym dźwigów osobowych, zamontowanych w latach 90. XX wieku i starszych, które w dokumentacji nie mają informacji na temat okresu użytkowania. Zgodnie z wytycznymi UDT należy w takim przypadku przyjąć zasadę, że ocena stanu technicznego dźwigu powinna odbywać się po 25 latach jego eksploatacji. W takiej sytuacji resurs to 25 lat.

W przypadku urządzeń starszych niż 25 lat wymagane jest przeprowadzenie specjalnego przeglądu stanu technicznego dźwigu.

Kto może wykonać resurs dźwigu osobowego?

Przegląd specjalny powinien być wykonany pod nadzorem eksperta, za którego uznajemy według Normy PN-ISO 9927-1 osobę wyspecjalizowaną w projektowaniu, konstruowaniu i konserwacji dźwigów, posiadającą wystarczającą wiedzę dotyczącą obowiązujących przepisów i norm, a także dysponującą niezbędnym wyposażeniem do przeprowadzenia przeglądu oraz umiejącą ocenić stan bezpieczeństwa urządzenia i zlecić odpowiednie badania, potrzebne do zapewnienia dalszej bezpiecznej eksploatacji dźwigu.

Resurs może przeprowadzić przedstawiciel lub przedstawiciele producenta spełniający powyższe warunki. Może to zrobić również specjalistyczna firma posiadająca uprawnienia do napraw lub modernizacji UTB. Dodatkowo należy pamiętać, że dźwig osobowy to także konstrukcja szybu, która także musi podlegać ocenie stanu technicznego. Powinna ją wykonać osoba kompetentna, np. ekspert ds. budowalnych. Musi posiadać stosowne uprawnienia budowalne do sprawowania kontroli technicznej, utrzymania obiektów budowalnych.

Zakres przeglądu specjalnego

Zakres resursu dźwigu osobowego powinien być zgodny z zapisami instrukcji obsługi urządzenia. W przypadku braku potrzebnych informacji osoba wykonująca przegląd specjalny powinna stosować się do norm, reguł, uznanych specyfikacji technicznych i wiedzy technicznej.

Zakres przeglądu specjalnego, jeśli nie został określony przez producenta urządzenia w dokumentacji, powinien zostać sprecyzowany przez osobę kompetentną. Musi on obejmować wszystkie elementy urządzenia  wpływające na jego bezpieczną eksploatację. To przede wszystkim konstrukcja nośna, zespoły mechaniczne, układy elektryczne, układy bezpieczeństwa, układy hydrauliczne i pneumatyczne.

W ramach oceny stanu technicznego (resursu, przeglądu specjalnego) osoba kompetentna może określić wskazówki niezbędne do wykonania i zapewnienia dalszej bezpiecznej eksploatacji UTB (np. naprawa, modernizacja, remont kapitalny) oraz przekazać informacje dotyczące sposobu eksploatowania urządzenia.

Przegląd specjalny, resurs powinien zakończyć się sporządzeniem protokołu zawierającego wynik przeglądu, termin wykonania następnego, dane osobowe oraz kwalifikacje uczestników przeglądu i zastosowane kryteria oceny.

Profilaktyka i zagrożenia związane z dźwigami osobowymi

W przypadku większości sprzętów mechanicznych, w tym także dźwigów osobowych i UTB, niezbędna jest profilaktyka. Wiele usterek można wykryć wcześniej i naprawić, dzięki temu nastąpi poprawa bezpieczeństwa takich urządzeń. W przypadku wind starszych, z lat 70. i 80. XX wieku, problem jest bardziej złożony. W ich przypadku pobieżne okresowe przeglądy mogą okazać się niewystarczające, gdyż nie wykryją wszystkich defektów.

Dodatkowo często „starsze” dźwigi osobowe nie posiadają odpowiednich zabezpieczeń, przez co generują potencjalne zagrożenie dla użytkowników. W wyniku długotrwałego użytkowania urządzenia następuje utrata jego wartości użytkowych spowodowana postępem technicznym. Windy montowane kilkadziesiąt lat temu, często są wyposażone w napęd dwubiegunowy i sterowanie cechujące się małą dokładnością zatrzymywania na piętrach. Starsze windy często zatrzymują się pomiędzy piętrami, powodując niebezpieczeństwo dla użytkowników. Analiza zagrożeń i stanu technicznego urządzeń montowanych kilkadziesiąt lat temu przez osoby wykonujące przegląd specjalny umożliwia dopuszczenie ich do eksploatacji. Oczywiście może to nastąpić tylko na warunkach określonych przez eksperta posiadającego odpowiednie uprawnienia.

Zgodnie z definicją resurs jest okresem zdolności użytkowej. To obowiązkowy przegląd specjalny dźwigu, który ma określoną ważność. Po jego upływie w dokumencie czasu należy ponownie wykonać resurs, czyli ocenę stanu technicznego windy. W przypadku dźwigów osobowych głównymi parametrami branymi pod uwagę przy określaniu resursu jest intensywność wykorzystania oraz obciążenie, jakiemu poddawane jest urządzenie.